Άγχος
Τι είναι άγχος • Φόβος ή άγχος; • Φυσιολογικό άγχος, stress και αγχώδεις διαταραχές • Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή • Κλινική εικόνα και συμπτώματα άγχους • Διαχείριση άγχους και ψυχοθεραπεία • Θεραπεία Gestalt και άγχος
Τι είναι το άγχος
Το άγχος είναι μια κατάσταση εσωτερικής έντασης ή ανησυχίας. Χαρακτηρίζεται από ένα δυσάρεστο αίσθημα προσμονής, την αίσθηση ενός διάχυτου φόβου ή ενός ασαφούς και απροσδιόριστου κινδύνου. Το άτομο που βιώνει άγχος, αισθάνεται ότι απειλείται από κάτι, χωρίς να μπορεί να προσδιορίσει σε τι ακριβώς συνίσταται η εν λόγω απειλή.
Το άγχος επηρεάζει το σώμα μας αλλά και τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και τον κόσμο γύρω μας. Εκδηλώνεται τόσο με σωματικά συμπτώματα, όσο και με νοητικής φύσεως συμπτωματολογία. Η προέλευση του άγχους μπορεί να είναι ψυχογενής ή να αποτελεί συνέπεια σωματικής πάθησης (όπως στην περίπτωση νευρολογικής ή ενδοκρινολογικής ασθένειας).
Το άγχος και η αδυναμία διαχείρισής του είναι ένας από τους πιο συχνούς λόγους που οδηγούν κάποιον στο γραφείο του ψυχολόγου.
Διάκριση φόβου και άγχους
Τόσο το άγχος όσο κι ο φόβος είναι αναπόσπαστα κομμάτια της ζωής του ανθρώπου και αποτελούν οικουμενικές συναισθηματικές αποκρίσεις απέναντι σε κάποιον πραγματικό ή φανταστικό επερχόμενο κίνδυνο. Η εκτίμηση της επικινδυνότητας μιας κατάστασης εξαρτάται τόσο από την ίδια τη συνθήκη, όσο και από τις ιδιαιτερότητες του κάθε ανθρώπου: την προσωπική εμπειρία ανάλογων καταστάσεων στο παρελθόν και τη συγκρότηση της προσωπικότητάς του.
Ο φόβος συνδέεται με ένα αντικείμενο απέναντι στο οποίο το άτομο μπορεί να οργανώσει συμπεριφορές άμυνας (πχ. φυγή ή αντεπίθεση), ενώ το άγχος είναι ένα μετέωρο συναίσθημα. Η κεντρική διαφορά μεταξύ του φόβου και του άγχους είναι ότι ο πρώτος συνιστά μια αντίδραση σ’ ένα συγκεκριμένο κίνδυνο ή απειλή ενώ το άγχος είναι μη συγκεκριμένο και αόριστο. Παράλληλα, κατά τη διάρκεια του φόβου το άτομο κινείται μακριά απ’ το φοβογόνο αντικείμενο, ενώ το άγχος διακρίνεται από μια μόνιμη εσωτερική σύγκρουση και μια αμφιθυμική σχέση με το αντικείμενο. Οι ίδιες οι σωματικές αντιδράσεις του οργανισμού μας σε περιόδους άγχους και φόβου μπορεί να είναι εντελώς διαφορετικές.
Ο φόβος και το άγχος αντιπροσωπεύουν απειλές σε διαφορετικά επίπεδα της προσωπικότητας. Αν θεωρήσουμε ότι στην περίπτωση του φόβου, η αντίδρασή μας έχει να κάνει με το πώς να αποφύγουμε ένα διακριτό κίνδυνο που μας απειλεί, στο άγχος ο “εχθρός” είναι πλέον αόρατος και απειλεί τον πυρήνα της προσωπικότητάς μας: δεν μπορεί κανείς να πολεμήσει αυτό που δε γνωρίζει. Το άγχος θα μπορούσε να περιγραφεί και ως “φόβος του φόβου”, καθώς χαρακτηρίζεται απ’ την αίσθηση ότι το άτομο δεν είναι ικανό να χειριστεί τους κινδύνους και συνεπώς επίκειται να βρεθεί σε μια καταστροφική κατάσταση.
Φυσιολογικό και παθολογικό άγχος
Το άγχος, σαν μορφή εσωτερικής σύγκρουσης και ανησυχίας, είναι απολύτως φυσιολογικό για ένα ον σαν τον άνθρωπο που διακρίνεται από τόσες αντιθέσεις και που καλείται να διαχειριστεί τόσο πολύπλοκες συνθήκες προκειμένου να επιβιώσει. Κάθε νέα δυνατότητα, κάθε δρόμος που δεν έχουμε διαβεί, εμπεριέχει άγχος. Η ίδια αυτή η δυνατότητα και η ελευθερία να επιλέξουμε την πορεία μας συνεπάγεται άγχος. Στη φυσιολογική του διάσταση, το άγχος είναι ο διαμεσολαβητής μεταξύ της δυνατότητας και της πραγμάτωσής της. Συνεπώς, μια “ζωή χωρίς άγχος” μπορεί να είναι μη ρεαλιστική, αλλά και τελικά μη ανθρώπινη ή δημιουργική.
Το φυσιολογικό άγχος αποτελεί μια έκφραση της ικανότητας του οργανισμού να αντιδρά σε απειλές, την οποία έχουμε κληρονομήσει απ’ τους προγόνους μας, με ζωτική μάλιστα σημασία για την επιβίωσή του είδους. Αυτό που το διαφοροποιεί από το νευρωτικό άγχος είναι ότι μπορούμε να το χειριστούμε δημιουργικά.
Το άγχος κρίνεται παθολογικό όταν η ένταση και η διάρκειά του είναι δυσανάλογη προς την απειλή, όταν εμφανίζεται εκτός πλαισίου, και όταν εν τέλει πλήττει σημαντικά την αυτοπραγμάτωση, τη λειτουργικότητα και την ποιότητα ζωής του ατόμου.
Στον αντίποδα λοιπόν της δημιουργικής μορφής άγχους, το παθολογικό άγχος είναι αυτό που μας καθηλώνει. Πρόκειται για μια περιοριστική μορφή άγχους που πηγάζει απ’ την αποτυχία του ατόμου να κινηθεί προς τη δράση, σε καταστάσεις φυσιολογικού άγχους. Το υγιές άτομο κινείται προς τα εμπρός – μαζί με το άγχος του, που δεν παύει να αποτελεί μια επώδυνη εμπειρία – πραγματώνοντας τις δυνατότητες και την ελευθερία του.
Πώς θα μπορούσαμε όμως να ορίσουμε το άγχος και τις αγχώδεις διαταραχές; Πώς μπορούμε να αναγνωρίσουμε τα συμπτώματά του; Πότε κρίνεται παθολογικό και πότε χρειάζεται να αναζητήσουμε τη βοήθεια ενός ειδικού;
Ορισμός του άγχους
Το άγχος είναι ένα δυσάρεστο αίσθημα εσωτερικής έντασης, μια διάχυτη ανησυχία που χαρακτηρίζεται από αισθήματα αβεβαιότητας, ανασφάλειας και αδυναμίας. Συνήθως εκδηλώνεται απέναντι σε μια κατάσταση που δεν γνωρίζουμε την έκβασή της και που νιώθουμε να μας απειλεί. Διαφοροποιείται από τις φοβίες και το φόβο ως προς το ότι ο φόβος είναι μια αντίδραση σε έναν ειδικό κίνδυνο, ενώ το άγχος είναι μη συγκεκριμένο (είναι ένας “φόβος χωρίς αντικείμενο”). Ένας άνθρωπος βιώνει διάφορους φόβους σύμφωνα με το σύστημα ασφαλείας που έχει αναπτύξει. Στην περίπτωση του άγχους όμως, είναι το ίδιο το σύστημα ασφαλείας που απειλείται.
Το άγχος πλήττει επομένως την ίδια τη βάση της ασφάλειας του ατόμου, μειώνει σημαντικά την ικανότητά του να αναγνωρίσει και να διαχειριστεί τα εξωτερικά ερεθίσματα, και σε πολύ σοβαρές κλινικές περιπτώσεις βιώνεται ακόμα και σαν μια “διάλυση του εαυτού”.
Σωματικά εντοπίζεται κυρίως σαν μια αίσθηση σύσφιξης της θωρακικής περιοχής και αναπνευστικής δυσχέρειας.
Ετυμολογία της λέξης άγχος
Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον το ότι η ετυμολογική προέλευση της λέξης μας παραπέμπει στη σωματική διάσταση του άγχους. Αυτό είναι ενδεικτικό του πόσο στενά συνδέεται η ψυχολογική μας κατάσταση και η ποιότητα της γνωστικής μας λειτουργίας με το σώμα και τη στήριξη που παίρνουμε από αυτό. Συγκεκριμένα, η λέξη άγχος προέρχεται από το ρήμα “άγχω” που σημαίνει σφίγγω πιεστικά το λαιμό, στενοχωρούμαι, ή κατά τον Ιπποκράτη πνίγομαι. Στα γαλλικά, ο αντίστοιχος όρος (angoisse) προέρχεται από τη λατινική λέξη “angusta” που σημαίνει στενότητα.
Stress ή άγχος;
To stress είναι μια έννοια που χρησιμοποιείται συχνά στην καθημερινή μας ζωή και δεν θα πρέπει να συγχέεται με το άγχος, το οποίο έχει πολύ πιο πλούσιο νόημα. Προέκυψε από τον Selye τη δεκαετία του ‘30 και σαν όρος είναι δανεισμένος απ’ τη φυσική και τη μηχανική. Για να καταλάβουμε τη διαφορά άγχους και stress, ας πάρουμε ένα παράδειγμα απ’ την πρωταρχική της χρήση: στη φυσική και τη μηχανική αυτό που μετράται είναι το πόσο stress μπορεί να αντέξει ένα κτίσμα από ένα σεισμό. Στο εν λόγω πεδίο, η συνείδηση είναι αδιάφορη. Το άγχος αντιθέτως είναι στενά συνδεδεμένο με τη συνείδηση και την υποκειμενικότητα: με τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα. Απλουστευτικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι το άγχος έχει να κάνει με κάτι πιο ευρύ, με το πώς σχετιζόμαστε με το stress και πώς το διαχειριζόμαστε.
Το stress αναφέρεται κυρίως στην ψυχοπιεστική διάσταση κάποιων γεγονότων της καθημερινότητας και θέτει έμφαση στο τι συμβαίνει πρός και πάνω σε ένα άτομο. Το stress αποτελεί το σύνολο των ψυχικών και σωματικών αντιδράσεων του ατόμου όταν βρίσκεται κάτω από συνθήκες που συνιστούν επίθεση εναντίον του (στρεσογόνους παράγοντες). Η σωματική διάσταση της αντίδρασης στο στρεσογόνο παράγοντα είναι πολύ σημαντική, καθώς εμπλέκει διάφορα συστήματα (νευρικό, ενδοκρινολογικό, ανοσοβιολογικό κ.α.).
Το χρόνιο stress ενδέχεται να επιφέρει σοβαρές επιπτώσεις. Η έννοια του stress βρίσκει σημαντική εφαρμογή στη μελέτη και θεραπεία των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων και της ψυχοσωματικής ιατρικής.
Παράγοντες που πυροδοτούν το άγχος και το stress
Το άγχος ενδέχεται να πυροδοτείται από μια φυσική απειλή (πχ. η απειλή του θανάτου) ή μια απειλή σε κάποια αξία που το άτομο θεωρεί ουσιαστική για την ύπαρξή του σαν προσωπικότητα (πχ. η απειλή της απώλειας της ελευθερίας, η απειλή της απόρριψης, της απουσίας νοήματος κ.α.). Ο τρόπος που το κάθε άτομο αντιλαμβάνεται την απειλή είναι πιο σημαντικός απ’ την ίδια την απειλή.
Έχουν παρατηρηθεί ωστόσο κάποια εν δυνάμει ψυχοπιεστικά γεγονότα της ζωής που είναι πιθανό να σχετίζονται με την εκδήλωση άγχους ή stress. Ενδεικτικά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τα εξής:
- Ανεργία, επαγγελματική αβεβαιότητα, οικονομικά προβλήματα,
- Ξεκίνημα σπουδών, αλλαγή τρόπου ζωής και αυξημένες ακαδημαϊκές απαιτήσεις,
- Τοξικό εργασιακό περιβάλλον, κακοποίηση ή bullying.
- Προβλήματα διαπροσωπικών σχέσων,
- Αλλαγές (γάμος, διαζύγιο ή χωρισμός, εγκυμοσύνη, συνταξιοδότηση, μετακόμιση, εσωτερική ή εξωτερική μετανάστευση),
- Χρόνια ασθένεια, πένθος και απώλεια, θάνατος αγαπημένου προσώπου
- Αβεβαιότητα σχετικά με κάποια αξιολόγηση ή τα αποτελέσματα εξετάσεων,
- Οδήγηση ή ο φόβος ότι μπορεί να προκληθεί κάποιο ατύχημα,
- Έλλειψη αίσθησης ασφάλειας στο σπίτι ή τη γειτονιά.
Άγχος και αγχώδεις διαταραχές
Ως αγχώδη διαταραχή μπορούμε να ορίσουμε μια χρόνιας μορφής διαταραχή που χαρακτηρίζεται από άγχος – χωρίς να ανιχνεύονται εμφανή οργανικά αίτια – και την οποία το άτομο βιώνει ως ανεπιθύμητη και ξένη προς τον εαυτό του, χωρίς ωστόσο η διαταραχή αυτή να προκαλεί σημαντικά προβλήματα στην επαφή με την πραγματικότητα και στην αίσθηση της ταυτότητας του ατόμου.
Οι αγχώδεις διαταραχές διακρίνονται σε διάφορες μορφές, όπως η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, η διαταραχή πανικού, η φοβία, η μετατραυματική διαταραχή, και η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή στην οποία και θα σταθούμε περισσότερο.
Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή (ΓΑΔ)
Η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή είναι μια διαταραχή άγχους η οποία χαρακτηρίζεται από έντονη ανησυχία γύρω από διάφορους τομείς της ζωής του ατόμου, συνοδεύεται από σωματικά συμπτώματα και μπορει να επηρεάσει δυσμενώς την προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική ζωή του ατόμου. Χαρακτηρίζεται από περιστασιακές εξάρσεις ή κρίσεις άγχους,που εκδηλώνονται πάνω σ’ ένα φόντο μόνιμου υποβόσκοντος άγχους ή ανησυχίας.
Κλινική εικόνα παθολογικού άγχους
Η αγχώδης προσμονή στο παθολογικό άγχος
Ένα απ’ τα κυριότερα χαρακτηριστικά της διαταραχής γενικευμένου άγχους είναι η αγχώδης προσμονή: η διαρκής αναμονή καταστροφικών συμβάντων, προβλεπόμενων ή έκτακτων, τα οποία το άτομο θεωρεί ότι θα το εμπλέξουν σε μεγάλα προβλήματα. Το άτομο βρίσκεται σε μια διαρκή εγρήγορση ή συναγερμό, φανταζόμενο καταστροφικά σενάρια, ενώ αισθάνεται ότι δεν μπορεί να ελέγξει αυτή την ανησυχία.
Τα καθημερινά προβλήματα παίρνουν δυσανάλογες διαστάσεις και αντιμετωπίζονται με μεγάλη αναποφασιστικότητα και αμφιβολίες. Το άτομο έχει έντονη ανάγκη να το καθησυχάζουν και βιώνει με πολύ επώδυνο τρόπο τους αποχωρισμούς, κάτι που συχνά γίνεται αιτία αναζωπύρωσης του άγχους.
Κρίσεις άγχους
Η κρίση έντονου άγχους κατακλύζει αιφνιδιαστικά το άτομο και εκφράζεται ως αίσθημα επικείμενου κινδύνου, καθώς κι ως αίσθησης απόγνωσης, αποδιοργάνωσης ή ακόμα και “διάλυσης” του εαυτού. Ο άνθρωπος που βιώνει μια κρίση άγχους αισθάνεται ανίσχυρος και κάποιες φορές φοβάται ότι θα χάσει τα λογικά του ή ότι θα πεθάνει.
Η κρίση άγχους συνοδεύεται από σωματικά συμπτώματα οπως αναπνευστική δυσκολία, ταχυκαρδία, αίσθημα σύσφιξης στο θώρακα, ναυτία, θόλωμα της όρασης, συχνοουρία ή διάρροια. Η διάρκεια της κρίσης άγχους κυμαίνεται από μερικά λεπτά εώς και ώρες. Τα επεισόδια αυτά μπορεί να είναι μεμονωμένα ή επαναλαμβανόμενα.
Το αγχώδες υπόστρωμα
Τα άτομα που εκδηλώνουν παθολογικό άγχος συνήθως έχουν ένα λανθάνον αγχώδες υπόστρωμα, δηλαδή χαρακτηρίζονται ως προσωπικότητες από μια τάση για υπερβολική αντίδραση, μια μεγαλύτερη ευαισθησία απέναντι στα αισθητηριακά ερεθίσματα (πχ έλλειψη ανεκτικότητας στους θορύβους), και κυρίως μια τάση αντίληψης του περιβάλλοντος ως απειλητικού. Τα στοιχεία αυτά μπορεί να σχετίζονται με κάποιο τραυματικό βίωμα (πχ. στην περίπτωση της μετατραυματικής διαταραχής), με τη νευροφυσιολογία του εγκεφάλου, και φυσικά με την ιδιαίτερη ιστορία και τα βιώματα του κάθε ατόμου.
Συμπτώματα παθολογικού άγχους
Το άγχος επηρεάζει σημαντικά τόσο τις γνωστικές, όσο και τις συναισθηματικές και σωματικές μας λειτουργίες. Μερικά από τα συνήθη συμπτώματα με τα οποία εκδηλώνεται το παθολογικό άγχος είναι τα εξής:
- υπερβολική ανησυχία ή ταραχή και δυσκολία να την διαχειριστούμε,
- ευερεθιστότητα και υπερένταση,
- διαταραχές του ύπνου,
- δυσκολία συγκέντρωσης, αίσθηση ότι το μυαλό είναι άδειο (mind goes blank), δυσκολία να ολοκληρώσουμε κάποιο έργο,
- μυϊκή ένταση, εφίδρωση, πονοκέφαλοι,
- αίσθημα σύσφιξης στο θώρακα, αναπνευστική δυσχέρεια,
- ταχυπαλμία, καρδιαγγειακές εκδηλώσεις,
- κόπωση που μερικές φορές φτάνει σε πλήρη εξάντληση.
Άλλοι παράγοντες που θα πρέπει να συνεκτιμήσουμε κατά την εξέταση των συμπτωμάτων και τη διάγνωση του παθολογικού άγχους είναι οι ακόλουθοι: το άγχος, η ανησυχία, και τα σωματικά συμπτώματα δεν σχετίζονται με κάποια ιατρική κατάσταση ή φαρμακευτική αγωγή, τραβούν σε ένταση και μάκρος χρόνου (πάνω από 6 μήνες), και πλήττουν σημαντικά την κοινωνική, διαπροσωπική, επαγγελματική μας λειτουργικότητα και την ποιότητα ζωής μας.
Χρειάζεται να σημειώσουμε ότι οι παραπάνω παράγοντες και τα συμπτώματα άγχους είναι ενδεικτικά. Η ψυχολογική διάγνωση είναι μια εξατομικευμένη διαδικασία που γίνεται μέσω της επίσκεψης σε έναν ψυχολόγο ή ψυχίατρο.
Θεραπευτική αντιμετώπιση άγχους
Ψυχοθεραπεία για την αντιμετώπιση του άγχους
Όπως είδαμε, το άγχος συνιστά μια εξαιρετικά επώδυνη εμπειρία για το άτομο που το βιώνει. Ο εξειδικευμένος ψυχολόγος-ψυχοθεραπευτής μπορεί να υποστηρίξει αποτελεσματικά το άτομο και να το βοηθήσει να διαχειριστεί το άγχος του. Η ψυχοθεραπεία μας βοηθά να εξερευνήσουμε τους παγιωμένους τρόπους λειτουργίας μας, να εξετάσουμε ποιοι από αυτούς είναι αποτελεσματικοί στο σήμερα, και να τους αλλάξουμε ή να τους εμπλουτίσουμε. Για παράδειγμα, είναι πιθανό μια τάση εγρήγορσης και πολύ προσεκτικού σχεδιασμού να μας ήταν απαραίτητη σε κάποια άλλη φάση της ζωής μας. Αυτό που προσκαλούμαστε να ερευνήσουμε, με τη στήριξη του ψυχολόγου, είναι αν ο συγκεκριμένος τρόπος μας εξυπηρετεί στο σήμερα και -αν όχι- να εμπλουτίσουμε τη φαρέτρα των επιλογών μας.
Η θεραπεία κατά μία έννοια είναι το αντίδοτο στη στενότητα, τον στενό χώρο που βιώνει το άτομο που υποφέρει από άγχος (βλέπε παραπάνω την ετυμολογία του όρου άγχος), καθώς ανοίγει χώρο για παραπάνω επιλογές.
Μια υποστηρικτικού τύπου ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει το άτομο που βιώνει μια κρίση άγχους να καθησυχαστεί και να εκφράσει αυτά που νιώθει, σκέφτεται και αισθάνεται στο σώμα του. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι σε περιπτώσεις κρίσεων άγχους και έντονης συμπτωματολογίας ενδέχεται να χρειάζεται και φαρμακευτική αγωγή.
Φαρμακευτική αγωγή για την αντιμετώπιση του άγχους
Η κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, υπό την παρακολούθηση ψυχιάτρου, μπορεί να βοηθήσει στη ρύθμιση της εμφάνισης και της έντασης των συμπτωμάτων. Κρίνεται ωστόσο χρήσιμο να συνδυάζεται με ψυχοθεραπεία, προκειμένου να διερευνηθούν οι εσωτερικές συγκρούσεις και αιτίες της ανάδυσης του άγχους, ώστε να γίνουν πιο δομικές αλλαγές και να μονιμοποιηθούν τα αποτελέσματα της λήψης της αγωγής.
Πρόληψη και διαχείριση του άγχους
Σωματική άσκηση & ασκήσεις ενσυνειδητότητας (mindfulness)
Η ήπια σωματική άσκηση (όπως για παράδειγμα το περπάτημα, η πεζοπορία στη φύση, η yoga ή το Tai Chi) μπορεί να μας βοηθήσει να χαλαρώσουμε και να αισθανθούμε καλύτερα, να έρθουμε σε επαφή με το σώμα και τις αισθήσεις μας, να ελαττώσουμε τη μυϊκή ένταση, και να βελτιώσουμε την ποιότητα της σωματικής στάσης και των αναπνοών μας.
Παράλληλα, οι ασκήσεις ενσυνειδητότητας μας εκπαιδεύουν να εστιάζουμε πιο αποτελεσματικά στο Εδώ και Τώρα, να αισθανόμαστε πιο γειωμένοι και να επικεντρωνόμαστε σε ένα πράγμα τη φορά.
Ζούμε σ’ ένα κόσμο όπου το άγχος και το στρες είναι λίγο ως πολύ αναπόφευκτα. Το πραγματικό στοίχημα είναι πώς να καταφέρουμε να διαχειριζόμαστε το άγχος αποτελεσματικά και να αφουγκραζόμαστε τα σημάδια που μας δίνει το σώμα μας ώστε να προστατεύουμε την ποιότητα ζωής και την υγεία μας. Στην κατεύθυνση αυτή είναι χρήσιμο να αξιοποιήσουμε τις υγιείς συνήθειες που μας βοηθούν να γινόμαστε πιο ανθεκτικοί στο άγχος και να το διαχειριζόμαστε δημιουργικά.
Ψυχοθεραπεία Gestalt για την αντιμετώπιση του άγχους
Όπως είδαμε, μια απ’ τις πιο καταστροφικές επιδράσεις του άγχους είναι ότι περιορίζει την ανάπτυξη και την επίγνωση, συρρικνώνοντας έτσι την δυνατότητά μας να διαχειριστούμε τη ζωή μας αποτελεσματικά. Η ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση του άγχους μέσω της θεραπείας Gestalt, στοχεύοντας πρωταρχικά στην αύξηση της επίγνωσης, κάνει δυνατή τη σταδιακή διαχείριση του άγχους, την προσωπική μας ανάπτυξη, ωρίμανση και αυτοπραγμάτωση.
Η θεραπεία Gestalt, με την έμφαση που δίνει στο άτομο σαν Όλον (νους-ψυχή-σώμα), μπορεί να βοηθήσει το θεραπευόμενο να αποκτήσει μεγαλύτερη επίγνωση του εαυτού του, των εσωτερικών του συγκρούσεων και των απαρνημένων πλευρών του. Η φύση του άγχους άλλωστε μπορεί να κατανοηθεί αν διερωτηθούμε τι απειλείται κατά την εμπειρία ώπου το βιώνουμε. Η αναγνώριση της επαπειλούμενης για εμάς αξίας, μπορεί να ανοίξει το δρόμο για να ξεδιπλώσουμε νέες πτυχές μας, να δοκιμάσουμε νέους τρόπους δημιουργικής διαχείρισης της ζωής μας, και να διαφυλάξουμε όσα έχουν σημασία για την ύπαρξή μας σαν προσωπικότητα.
Η αύξηση της επίγνωσης που καλλιεργείται μέσω της θεραπείας Gestalt, μπορεί να στηρίξει αποτελεσματικά το άτομο να επανασυνδεθεί με τον εαυτό του και τον κόσμο. Στην ψυχοθεραπεία Gestalt, αφήνουμε στην άκρη το τι θα γινόταν αν και καλλιεργούμε χώρο για επαφή με αυτό που είναι, αυτό που όντως υπάρχει εδώ μπροστά μας. Είναι σ’ αυτήν ακριβώς την επαφή με την παρούσα στιγμή – το Εδώ και Τώρα – που μπορούμε να ανακαλύψουμε τις πηγές στήριξης που διαθέτουμε, τις δυνατότητες που ξεδιπλώνονται μπροστά μας, και το πραγματικό μέγεθος των δυσκολιών που έχουμε να διαχειριστούμε.
Στις θεραπευτικές συνεδρίες λοιπόν, το άτομο μπορεί να μαθαίνει να εκτιμά τους κινδύνους με πιο ρεαλιστικό τρόπο. Παράλληλα, με την ψυχοθεραπευτική στήριξη που λαμβάνει, αναπτύσσει σιγά σιγά την εμπιστοσύνη ότι διαθέτει την ικανότητα και τις πηγές να τους αντιμετωπίσει επαρκώς.
Η δύναμη του εαυτού, η αυτοεκτίμηση, η πίστη ότι μπορούμε, αναπτύσσεται μέσα από την επιτυχή αντιμετώπιση των αγχογόνων εμπειριών. Το πέρασμα στην κατάλληλη δράση και η δημιουργικότητα είναι αυτά που μπορούν να μας βοηθήσουν να υπερβούμε τόσο το φυσιολογικό όσο και το παθολογικό άγχος. Κατ’ αυτόν τον τρόπο αναπτυσσόμαστε, ωριμάζουμε και αυτομπραγματωνόμαστε σαν άνθρωποι.
Η ψυχοθεραπεία Gestalt ανοίγει το δρόμο για τη δημιουργική χρήση του άγχους: μια “ζωή χωρίς άγχος”, πέρα απ’ το ότι δεν είναι ρεαλιστική, ενδεχομένως να μην έχει ενδιαφέρον ή ευκαιρίες για εξέλιξη. Ωστόσο, όπως είδαμε, η ικανότητα του ατόμου να διαχειρίζεται το άγχος είναι ζωτικής σημασίας για την αυτοπραγμάτωσή του, την καλλιέργεια υγιούς αυτοεκτίμησης, και την επίτευξη των στόχων του. Στο ψυχοθεραπευτικό ταξίδι μαθαίνουμε να αναπτύσσουμε επίγνωση και αυτοσυμπόνια, και να κινούμαστε προς τα εμπρός μαζί με το άγχος ή τη δυσκολία μας.