Κατάθλιψη
Τι είναι η Κατάθλιψη; • Κλινική Εικόνα, Συμπτώματα και Είδη Κατάθλιψης • Θεραπευτική Αντιμετώπιση και Ψυχοθεραπεία
Τι είναι η κατάθλιψη;
Η κατάθλιψη είναι μια κατάσταση βαθιάς θλίψης, δυσφορίας και ψυχικής οδύνης που συνοδεύεται από ιδέες αυτοϋποτίμησης, απαισιοδοξία, αίσθημα κόπωσης και από αναστολή των δραστηριοτήτων. Ενδέχεται να συνδυάζεται με έντονο άγχος, χωρίς ωστόσο να υπάρχει πάντα άμεση συσχέτιση μεταξύ των δύο καταστάσεων. Μπορεί επίσης να συνοδεύεται από διαταραχές του ύπνου ή της πρόσληψης τροφής και από μια έντονη και διάχυτη πεσμένη διάθεση και ανηδονία, ειδικά σε δραστηριότητες που στο παρελθόν έδιναν απόλαυση και χαρά στο άτομο.
Η κατάθλιψη πλήττει με διπλάσια συχνότητα τις γυναίκες, ενώ υπολογίζεται ότι επηρεάζει το 7-18% των ατόμων του παγκόσμιου πληθυσμού σε κάποια περίοδο της ζωής τους, πριν από την ηλικία των 40 ετών.
Κατάθλιψη: ένα παγκόσμιο φαινόμενο
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η κατάθλιψη είναι η κύρια αιτία κακής υγείας και αναπηρίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Σε μετρήσεις που έγιναν το 2015, υπολογίστηκε ότι ένα ποσοστό 4,4% του παγκόσμιου πληθυσμού (περίπου 300.000.000 άνθρωποι) πάσχει από κατάθλιψη, ενώ οι τάσεις του φαινομένου είναι αυξητικές. Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν αρκετές καμπάνιες ενημέρωσης του κόσμου σε σχέση με την ψυχική αυτή πάθηση, καθώς έχει τεράστια σημασία να μιλήσουμε ανοιχτά για την κατάθλιψη, να διευκολύνουμε τους πάσχοντες να ζητήσουν στήριξη, και να καταπολεμήσουμε το στίγμα γύρω από τις ψυχικές παθήσεις.
Θλίψη ή κατάθλιψη;
Πολλές φορές η κατάθλιψη συγχέεται λανθασμένα στο μυαλό μας με τη θλίψη, τη στενοχώρια, ή και την εσωστρέφεια. Είναι σημαντικό να διακρίνουμε αυτές τις έννοιες και να σημειώσουμε ότι τα δυσάρεστα συναισθήματα, όπως η θλίψη, ο θυμός, κι η στενοχώρια είναι μέρος της ζωή μας, και μάλιστα μέρη με ουσιαστικό ρόλο στην ανάπτυξη και την εξέλιξή μας. Η ίδια η φύση, η εναλλαγή των εποχών, μας διδάσκει ότι μια παροδική περίοδος “παγώματος” και στροφής προς τα μέσα όπως ο χειμώνας, είναι μια σημαντικότατη φάση προετοιμασίας, κατά την οποία η φύση φαίνεται αδρανής αλλά δεν είναι: εξοικονομεί ενέργεια και προετοιμάζει τους καρπούς της άνοιξης και την άνθιση της πλάσης.
Παράλληλα, στη ζωή υπάρχουν περιπτώσεις όπου η θλίψη αποτελεί μια απόλυτα φυσιολογική απόκριση του οργανισμού σ’ αυτά που του συμβαίνουν, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση μιας απώλειας ή κάποιου τραυματικού γεγονότος. Για να διακρίνουμε αν αυτό που μας συμβαίνει χρειάζεται να μας βάλει σε ανησυχία, θα πρέπει να συντρέχουν κι άλλοι παράγοντες. Αυτό που μας βοηθά να ξεχωρίσουμε το μη υγιές από το φυσιολογικό, είναι το κατά πόσο πρόκειται για έναν μόνιμο και παγιωμένο τρόπο αντίδρασης σε όσα μας συμβαίνουν, καθώς και το αν ο τρόπος αυτός προκαλεί σημαντική έκπτωση στη λειτουργικότητά και την ποιότητα ζωής μας.
Τι σημαίνει όμως κατάθλιψη; Πώς μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε και πότε χρειάζεται να απευθυνθούμε σε κάποιον ειδικό;
Ορισμός και κλινική εικόνα της κατάθλιψης
Η λέξη κατάθλιψη προέρχεται από το ρήμα καταθλίβω, που σημαίνει “πιέζω προς τα κάτω“. Η κατάθλιψη, με τον όρο μελαγχολία, ήταν γνωστή από την αρχαιότητα σαν κλινική οντότητα, με περιεχόμενο σχεδόν παρεμφερές με αυτό που της δίνουμε σήμερα. Χαρακτηριζόταν από απώλεια όρεξης, έλλειψη δυναμισμού, αϋπνία, ευερεθιστότητα και ανησυχία.
Η κατάθλιψη και η αντιμετώπισή της απασχόλησε διαχρονικά την επιστήμη της ψυχολογίας και της ψυχιατρικής και στα σύγχρονα νοσογραφικά συστήματα όπως το DSM εντάσσεται στις διαταραχές του θυμικού ή διαταραχές του συναισθήματος.
Σε γενικές γραμμές, η κατάθλιψη θα μπορούσε να οριστεί ως μια “κατάσταση παθολογικής θλίψης, που συνοδεύεται από σημαντική μείωση του αισθήματος προσωπικής αξίας και από την επώδυνη συνείδηση της επιβράδυνσης των νοητικών, ψυχοκινητικών και οργανωτικών διαδικασιών” (Κλεφτάρας, 1998, σελ. 24).
Κατάθλιψη και καταθλιπτικό συναίσθημα
Το κεντρικό κλινικό στοιχείο της κατάθλιψης είναι το καταθλιπτικό συναίσθημα. Τα καταθλιπτικά συναισθήματα μπορεί να κυμαίνονται από μια απλή κατάπτωση, νοσταλγία, πεσμένη διάθεση ή αποθάρρυνση, μέχρι μια κατάσταση βαθιάς θλίψης και ψυχικής οδύνης. Στις ήπιες μορφές της μπορεί να εκδηλώνεται σαν μια ανικανότητα του ατόμου να απαντήσει συναισθηματικά σε μερικές καταστάσεις (πχ. να γελάσει ή να αστειευτεί). Σε πιο σοβαρές μορφές (κλινική ή μείζον κατάθλιψη), το άτομο βιώνει ιδιαίτερα έντονη στενοχώρια και ψυχική οδύνη, και συχνά εκδηλώνει αισθήματα ενοχής, χαμηλής αυτοεκτίμησης και αυτοπεριφρόνησης. Χαρακτηρίζεται από έντονη απαισιοδοξία, αισθήματα απελπισίας και ματαιότητας, και φαίνεται να μπορεί να δει μόνο την αρνητική πλευρά των πραγμάτων. Παρουσιάζει έλλειψη ενδιαφέροντος για τη ζωή και γι’ αυτά που συμβαίνουν γύρω του, και έλλειψη ευχαρίστησης (ανηδονία).
Στην κλινική κατάθλιψη το νόημα, ο χώρος, κι ο χρόνος φαίνεται να έχουν χαθεί, καθώς για τον πάσχοντα δεν υπάρχει το “τώρα”, υπάρχει μόνο ένα αόριστο “τότε”, κι αν υπάρχει “μέλλον”… σίγουρα δεν είναι καλό. Η κατάσταση αυτή έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής και τη λειτουργικότητα του ατόμου και πλήττει σημαντικά την κοινωνική και επαγγελματική του ζωή. Η κατάθλιψη – αν δεν αντιμετωπιστεί θεραπευτικά – μπορεί επίσης να ενέχει κινδύνους και για την ίδια τη ζωή του ατόμου, καθώς η αυτοκτονία αποτελεί ένα σημαντικό κίνδυνο.
Συμπτώματα κατάθλιψης
Η κατάθλιψη είναι δυνατόν να επηρεάσει τον καθένα, ακόμα και ανθρώπους που ζουν σε φαινομενικά ιδανικές συνθήκες ζωής. Τα συμπτώματα που θα πρέπει να μας βάλουν σε σκέψεις είναι:
- να νιώθει κάποιος ότι είναι ασήμαντος, αβοήθητος και χωρίς ελπίδες
- να κοιμάται περισσότερο ή λιγότερο από το φυσιολογικό
- να τρώει περισσότερο ή λιγότερο από το συνηθισμένο
- να δυσκολεύεται στη συγκέντρωση ή στη λήψη αποφάσεων
- να παρουσιάζει μειωμένη ευχαρίστηση και ενδιαφέρον για συμμετοχή σε δραστηριότητες που μέχρι πρότινος τον ευχαριστούσαν
- να έχει μειωμένη σεξουαλική δραστηριότητα
- να αποφεύγει τους άλλους ανθρώπους
- να έχει συναισθήματα φορτισμένα με λύπη ή θλίψη
- να νιώθει ενοχή χωρίς να υπάρχει λόγος
- να εμφανίζει χαμηλή ενέργεια και αισθήματα κόπωσης
- να διατυπώνει σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονικής διάθεσης.
Είδη κατάθλιψης
Στην κλινική πρακτική συναντάμε διάφορες μορφές κατάθλιψης. Η διάκριση αυτή γίνεται με βάση κριστήρια όπως το είδος, η διάρκεια, η δεινότητα και το εύρος των συμπτωμάτων, αλλά και η ιδιαίτερη συνθήκη κατά την οποία εκδηλώνονται, όπως και η συνολική εικόνα του ατόμου που βιώνει κατάθλιψη.
Κάποια απ’ τα πιο γνωστά είδη κατάθλιψης είναι: η μείζονα κατάθλιψη, η χρόνια κατάθλιψη (δυσθυμία), η αγχώδης κατάθλιψη, η εποχιακή κατάθλιψη, η επιλόχειος κατάθλιψη κ.α. Η σωστή διάγνωση και η συστηματική παρακολούθηση από εξειδικευμένο ψυχολόγο ή/και ψυχίατρο είναι εξέχουσας σημασίας.
Ψυχοθεραπεία και αντιμετώπιση κατάθλιψης
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η κατάθλιψη είναι δυνατόν να προληφθεί και να θεραπευτεί αποτελεσματικά.
Η ενημέρωση γύρω από την κατάθλιψη είναι πολύ σημαντική, καθώς έτσι μπορούμε να βοηθήσουμε αποτελεσματικά τόσο τον εαυτό μας όσο και κάποιον άνθρωπο του περίγυρού μας που ενδεχομένως εκδηλώνει τέτοια συμπτώματα. Η επίσκεψη σε έναν εξειδικευμένο ψυχολόγο και η σωστή διάγνωση μπορούν να μας βοηθήσουν να λάβουμε έγκαιρα ουσιαστική στήριξη και να ανακτήσουμε τον έλεγχο και τη χαρά στη ζωή μας.
Το θεραπευτικό σχήμα ποικίλλει ανάλογα με την εξατομικευμένη συνθήκη και τη διάγνωση κάθε ατόμου. Σε ορισμένες περιπτώσεις ενδείκνυται ο συνδυασμός της ψυχοθεραπείας με τη χορήγηση φαρμακευτική αγωγής από τον ειδικό ψυχίατρο. Ωστόσο η ψυχοθεραπεία κρίνεται ιδιαίτερα χρήσιμη στην περίπτωση της κατάθλιψης και δεν θα πρέπει να παραμελείται.
Μέσω της θεραπευτικής σχέσης:
- χτίζουμε μια υποστηρικτική σχέση εμπιστοσύνης, ένα ασφαλές σημείο αναφοράς, εφαλτήριο για τη θεραπεία και την αλλαγή
- δημιουργούμε το χώρο και το χρόνο για τον πελάτη προκειμένου να αφηγηθεί την ιστορία του, τις επιπτώσεις και τις συνέπειες αυτών που έχει βιώσει
- ανοίγουμε το δρόμο για επεξεργασία των ανοιχτών λογαριασμών, διερευνούμε τι υπάρχει ανοιχτό από το παρελθόν και τι τον κρατάει δέσμιο του “τότε”
- καλλιεργούμε την επίγνωση γύρω από τη ζωή και την ιστορία του πελάτη: τι συνέβη και πώς συνδέεται με την ιστορία του πελάτη, με όσα έχει ζήσει κι έχει μάθει
- υποστηρίζουμε τον πελάτη να νοηματοδοτήσει την ιστορία του με έναν διαφορετικό τρόπο: η κατάθλιψη μπορεί να ιδωθεί ως μια “ευκαιρία” να αφομοιώσει όσα του συνέβησαν, να επιλέξει τι θα κρατήσει και να αφήσει πίσω ό,τι είναι τοξικό και περιττό
- ενδυναμώνουμε και υποστηρίζουμε το άτομο να αναγνωρίσει τι μπορεί να αλλάξει και τι θέλει να αλλάξει – υποστηρίζουμε την αλλαγή
- μαθαίνουμε να διαχειριζόμαστε τα δύσκολα συναισθήματα όπως η θλίψη κι ο θυμός, και να τα επικοινωνούμε με υγιή τρόπο στους άλλους
- βελτιώνουμε τις διαπροσωπικές μας σχέσεις και οικοδομούμε νέα δίκτυα στήριξης
- μαθαίνουμε να διεκδικούμε τα δικαιώματά μας, να φροντίζουμε τον εαυτό μας και να δεχόμαστε τη φροντίδα
- ανοίγουμε χώρο για ελπίδα, χαρά, και απόλαυση της ζωής
- παίρνουμε πίσω τη δύναμή μας, τον έλεγχο της ζωής μας, και την υγεία μας.
Βιβλιογραφία και πηγές
Κλεφταράς Γ. (1998). Η Κατάθλιψη σήμερα. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Βίντεο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας σχετικά με την κατάθλιψη