Τραύμα - Κακοποίηση
Τι είναι Βία και τι Κακοποίηση • Τι είναι Τραύμα • Συμπτώματα • Αντιμετώπιση και Θεραπεία Τραύματος
Ως τραύμα θα μπορούσαμε να ορίσουμε ένα υπέρμετρα στρεσογόνο γεγονός το οποίο εγγράφεται ανεξίτηλα στη μνήμη μας, δημιουργώντας μια αίσθηση κατακερματισμού του εαυτού και της ιστορίας μας.
Τραυματικές εμπειρίες και γεγονότα
Μερικές φορές η ζωή μας φέρνει αντιμέτωπους με επώδυνες και τραυματικές εμπειρίες που φέρουν βαριές συνέπειες για τον ψυχισμό μας. Τέτοιες εμπειρίες μπορεί να σχετίζονται με οικουμενικά γεγονότα όπως πόλεμοι, σεισμοί, οικολογικές καταστροφές, ή και να αφορούν πιο προσωπικά βιώματα, όπως κάποια απώλεια, τραυματισμός, ατύχημα, επίθεση, βιασμός. Τα γεγονότα αυτά μπορεί να επιφέρουν σημαντικές επιπτώσεις στη σωματική μας ακεραιότητα και να αφήσουν το αποτύπωμά τους στη συναισθηματική και ψυχολογική μας υγεία.
Βία και κακοποίηση
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η βία ορίζεται ως “η εσκεμμένη χρήση σωματικής δύναμης ή εξουσίας, απειλούμενη ή πραγματική, εναντίον ατόμου, ή εναντίων ομάδων ή κοινωνιών, που καταλήγει ή έχει υψηλές πιθανότητες να καταλήξει σε τραυματισμό, θάνατο, ψυχολογική βλάβη, σωματική βλάβη, κακή ανάπτυξη ή στέρηση“. Αντίστοιχα, με τον όρο κακοποίηση ορίζουμε την ακατάλληλη μεταχείριση ενός ενήλικου ατόμου ή παιδιού, η οποία προσβάλλει τη σωματική και ψυχική ακεραιότητά του, με σκοπό την επίτευξη άδικων ή ακατάλληλων στόχων.
Η βία και η κακοποίηση μπορεί να φέρουν διάφορες μορφές: σωματική, ψυχολογική, συναισθηματική, λεκτική, οικονομική, ενδοσχολική (bullying) κ.α.
Η κακοποίηση σε κάθε της έκφανση οφείλει να είναι κατακριτέα και απορριπτέα, καθώς επιφέρει σοβαρές συνέπειες στην ολότητα του ατόμου και πλήττει θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα.
Τραύμα
Το τραύμα μπορεί να σχετίζεται με ένα συμβάν ή ιστορικό κακοποίησης, αλλά μπορεί και να συνδέεται με κάποιο ατύχημα ή κάποια γενικότερη συνθήκη (πόλεμος, καταστροφή κλπ). Το ποιά βιώματα καταλήγουν να είναι τραυματικά για κάθε άνθρωπο είναι εντελώς υποκειμενικό. Αυτό εξαρτάται από την προσωπικότητα του ατόμου, την ηλικία του, τον ιδιαίτερο ψυχισμό του, από προηγούμενες εμπειρίες, από κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες, και από την αντίδραση του περιβάλλοντός του.
Αφορμή ενός τραύματος είναι πάντα ένα γεγονός που βιώνεται ως ιδιαίτερα στρεσογόνο από το άτομο. Μια εμπειρία μπορεί να οδηγήσει σε τραύμα όταν το άτομο νιώσει αβοήθητο και ανίκανο να αμυνθεί ή να δραπετεύσει από ένα σοβαρό και απειλητικό γεγονός, το οποίο δεν είναι σε θέση να επεξεργαστεί με τη βοήθεια προηγούμενων εμπειριών του. Κατά κάποιο τρόπο λοιπόν, το τραύμα είναι μια φυσιολογική αντίδραση σε ένα μη φυσιολογικό γεγονός.
Ως τραύμα λοιπόν θα μπορούσαμε να ορίσουμε ένα υπέρμετρα στρεσογόνο γεγονός το οποίο εγγράφεται ανεξίτηλα στη μνήμη μας, δημιουργώντας μια αίσθηση κατακερματισμού του εαυτού και της ιστορίας μας.
Συνήθη συμπτώματα τραυματικού βιώματος
Το πιο χαρακτηριστικό σύμπτωμα που εκδηλώνεται είναι η συνεχής αναβίωση του τραυματικού γεγονότος, μέσα από αδιάκοπες σκέψεις, εφιάλτες κλπ. Ένα άλλο σύνηθες σύμπτωμα είναι η αποφυγή των καταστάσεων ή ερεθισμάτων που θα μπορούσαν να θυμίσουν την τραυματική εμπειρία.
Η συνέχεια στην ιστορία του ατόμου φαίνεται να έχει διαρραγεί: υπάρχει η “ζωή πριν” και η “ζωή μετά” την τραυματική εμπειρία. O χρόνος φαίνεται να έχει παγώσει στο “εκεί και τότε”, καθιστώντας το άτομο αποσυρμένο στον εαυτό του και λιγότερο διαθέσιμο για επαφή στο “εδώ και τώρα”. Παρατηρούνται επομένως σοβαρές επιπτώσεις στις διαπροσωπικες σχέσεις και στην αυτοαντίληψη, καθώς γκρεμίζεται η εικόνα που έχει το άτομο για τον εαυτό του και τον κόσμο γενικότερα. Μπορεί να εκδηλωθούν ηττοπαθείς σκέψεις, απάθεια, και συναισθήματα όπως ντροπή, ενοχή, θυμός, αίσθημα αποτυχίας κ.α.
Άλλα συμπτώματα που μπορεί να παρατηρηθούν είναι:
- ευερεθιστότητα, νευρικότητα και αδυναμία χαλάρωσης
- διαταραχές ύπνου, κούραση – εξάντληση
- διαρκής ετοιμότητα και άγχος – ο εγκέφαλος χάνει την ικανότητα να διακρίνει τι είναι επικίνδυνο και τι όχι
- διέξοδος σε υπερβολική κατανάλωση φαγητού και ποτού, ή αλκοόλ και ουσιών
- αισθήματα αποσύνδεσης ή αποξένωσης από τους άλλους
- ριψοκίνδυνη ή αυτοκαταστροφική συμπεριφορά
- ξεσπάσματα θυμού
- προβλήματα συγκέντρωσης.
Ψυχοθεραπεία τραύματος
Το τραύμα και η κακοποίηση πλήττουν τον άνθρωπο στην ολότητά του: από τις συμπεριφορικές, συναισθηματικές και γνωστικές του λειτουργίες μέχρι τις κοινωνικές και πνευματικές. Η θεραπεία μπορεί να βοηθήσει αποτελεσματικά το άτομο να διαχειριστεί και να αφομοιώσει τις δύσκολες μνήμες, να αποδώσει νόημα στην εμπειρία του, και να πάρει πίσω τον έλεγχο της ζωής του.
Η θεραπεία Gestalt κρίνεται ιδιαίτερα ωφέλιμη στη θεραπεία του τραύματος, καθώς η εστίαση στο “εδώ και τώρα”, σε αυτό που συμβαίνει και που εκδηλώνει το άτομο στο παρόν, του δίνει τη δυνατότητα να κρατήσει μια απόσταση από την τραυματική εμπειρία, και να υποστηριχθεί αποτελεσματικά ώστε να την αφομοιώσει με ασφάλεια. Μέσα απ’ τη θεραπευτική σχέση, στρέφουμε την προσοχή μας σε ό,τι είναι διαθέσιμο και λειτουργικό, οικοδομώντας ένα πιο στερεό έδαφος. Καλλιεργούμε λοιπόν σιγά σιγά ένα αξιόπιστο και σταθερό σημείο αναφοράς, στο οποίο ο πελάτης μπορεί να να επιστρέφει ξανά και ξανά, και να αισθάνεται γειωμένος και σε επαφή με το κέντρο του.
Χτίζουμε έναν ασφαλή και υποστηρικτικό χώρο για έκφραση, επεξεργασία και αποδοχή των δύσκολων συναισθημάτων, και βοηθάμε τον άνθρωπο να ξανακερδίσει την ελπίδα, την πίστη, και την προοπτική για το μέλλον. Ενισχύουμε την αυτοφροντίδα και τις υγιείς συνήθειες (διατροφή, ύπνος, περπάτημα), τη θετική σκέψη και την αυτοεκτίμηση. Μέσω της θεραπευτικής σχέσης, βοηθάμε το άτομο να αποκτήσει υγιή όρια στη σχέση του με τους άλλους, να αποκαταστήσει την επαφή του με τον εαυτό, τους γύρω και το περιβάλλον του, και να βελτιώσει τις διαπροσωπικές του σχέσεις.
Η θεραπεία μπορεί να βοηθήσει το άτομο να αποκτήσει μια αίσθηση “κλεισίματος” σε σχέση με την τραυματική εμπειρία, έτσι ώστε να την αφομοιώσει, να αποδεσμευτεί από αυτήν και να συνεχίσει αρμονικά τη ζωή του.
Ο ρεαλιστικός στόχος της θεραπευτικής διαδικασίας δεν είναι το να μάθω να ζω “σαν να μην έχω τραύμα”, αλλά το να υποστηριχτώ επαρκώς έτσι ώστε να το επεξεργαστώ, και να αφήσω να αναδυθεί κάτι νέο μέσα από αυτό: μια καινούρια έννοια του εαυτού μου. Αυτός ο “νέος εγώ”, με τα προτερήματα και τους περιορισμούς μου, τις μνήμες, τις πληγές, και τη διαδικασία μου -με όλα αυτά δηλαδή που με κάνουν ξεχωριστό – μπορώ να ενσωματώσω τα βιώματά μου σε ένα συνεχές και ενιαίο σύνολο. Μπορώ ακόμα αν θέλω και να τα μοιραστώ με τους γύρω μου, να συνδεθώ μαζί τους με νόημα, ανοίγοντας δρόμους και τιμώντας την εμπειρία μου.
Μέσα από τη θεραπευτική διαδικασία, η ιστορία του ανθρώπου αποκτά λοιπόν συνέχεια και νόημα. Περνώντας μέσα από τις σκοτεινές περιοχές του τραύματος, ανοίγουμε μαζί χώρο για το φως: την ιδιαίτερη σοφία και την εμπιστοσύνη στον εαυτό και τη ζωή που αποκομίζει κανείς μέσα από την αντιμετώπιση αντίξοων εμπειριών και την επιτυχή επούλωση των πληγών της ψυχής.