Η Παράδοξη Θεωρία της Αλλαγής
Η αλλαγή σύμφωνα με τη θεραπεία Gestalt και τη θεωρία του Arnold Beisser
Η αλλαγή είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής και κατά κάποιο τρόπο αποτελεί τη μόνη μονιμότητα. Μερικές φορές μας τρομάζει, καθώς αποτελεί την ανατροπή μιας προϋπάρχουσας κατάστασης. Εμπεριέχει το στοιχείο του καινούριου, του μη οικείου και του ανεξερεύνητου. Άλλες φορές πάλι είναι κάτι που επιθυμούμε βαθιά, ειδικά όταν η παρούσα συνθήκη χαρακτηρίζεται από δυσκολίες και δύσφορα συναισθήματα.
Οι άνθρωποι που προσέρχονται στην ψυχοθεραπεία έχουν συχνά σαν αίτημα το “ν’ αλλάξουν”, να εξελιχθούν, να διαχειριστούν ένα πρόβλημα που τους απασχολεί με διαφορετικό τρόπο. Πώς όμως αλλάζουμε πραγματικά; Υπό ποιές συνθήκες και με ποιό τρόπο είναι κάτι τέτοιο εφικτό;
Στο άρθρο αυτό θα μιλήσουμε για την Παράδοξη Θεωρία της Αλλαγής, όπως αυτή διατυπώθηκε απ’ τον Arnold Beisser (1970), και θα εξετάσουμε την οπτική της θεραπείας Gestalt σχετικά με την προσωπική ανάπτυξη και την αλλαγή.
"Τὰ πάντα ῥεῖ.."
Η αλλαγή είναι συνυφασμένη με τη ζωή και την ύπαρξη. Το ίδιο μας το σώμα μαρτυρά ότι κάθε δευτερόλεπτο που περνά δεν είμαστε ο ίδιος άνθρωπος που ήμασταν μόλις λίγες στιγμές πριν: ανά πάσα στιγμή κάθε μέρος του σώματός μας αλλάζει, κύτταρα πεθαίνουν και γεννιούνται. Αντίστοιχα, αυτό συμβαίνει και στον κόσμο που μας περιβάλλει ο οποίος διαρκώς μεταβάλλεται.
Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι αν θα υπάρξει ή όχι αλλαγή, αν μπορεί κανείς να την ελέγξει ή να την αποφύγει. Το ερώτημα είναι αν η αλλαγή θα είναι προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης-υγείας ή αυτήν της αλλοίωσης-ασθένειας. Και η υγεία (“health”, “to make whole”) βρίσκεται εκεί όπου μπορώ να υπάρξω ολόκληρος (“ὅλος < ρίζα ολ- κοινή με το οὔλω (υγιαίνω)”), στη συγκεκριμένη δηλαδή κατάσταση λειτουργίας όπου μπορώ να αναγνωρίζω, να εκφράζω και να συμπεριλαμβάνω όλες μου τις πτυχές.
Η θεραπεία Gestalt διαφοροποιείται από άλλες προσεγγίσεις ως προς το ότι λαμβάνει υπόψιν της τη συνεχή ροή των πραγμάτων. Στόχος της θεραπευτικής διαδικασίας δεν είναι το άτομο να αλλάξει σε “αυτό” ή “εκείνο”, να συσχετίζεται δηλαδή με τον κόσμο με ένα νέο μεν, παγιωμένο δε τρόπο. Στόχος είναι να μάθει να αλλάζει, να ανταποκρίνεται στις διαρκώς μεταβαλλόμενες εσωτερικές και εξωτερικές συνθήκες, διατηρώντας μια κάποια ατομική σταθερότητα.
Μπορούμε να φανταστούμε τον υγιή εαυτό μας σας ένα ποτάμι που ρέει ανεμπόδιστο και διαρκώς μεταβάλλεται – διατηρώντας ταυτόχρονα τη φύση και τη βασική του ταυτότητα.
“Η αλλαγή συμβαίνει μόνο όταν εγκαταλείπουμε την προσπάθεια να την πετύχουμε – δεν χρειάζεται να σπρώχνεις το ποτάμι, ρέει από μόνο του”.
Μαθαίνω να αλλάζω σημαίνει μαθαίνω να παρατηρώ, να αναγνωρίζω, να εμπιστεύομαι και να αξιοποιώ όλες μου τις πτυχές: τα συναισθήματα, τις σκέψεις, τις σωματικές μου αισθήσεις. Και με βάση όλα αυτά να επιλέγω την κατάλληλη για εμένα και για την εκάστοτε συνθήκη δράση. Η επιλογή αυτή σημαίνει βεβαίως ότι μαθαίνω και να ζω με την απώλεια των επιλογών ή εναλλακτικών δρόμων που απέρριψα.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, μέσω δηλαδή της αυτογνωσίας, της αποδοχής και της ανάληψης της προσωπικής μου ευθύνης, αναπτύσσομαι και ωριμάζω σ’ αυτό που είμαι: σαν την πεταλούδα που βγάζει φτερά και αφήνει πίσω το κουκούλι της.. όντας απλά και μόνο ο εαυτός της.
Arnold Beisser και Παράδοξη Θεωρία της Αλλαγής
Ο Arnold Beisser (1925-1991), ο εμπνευστής της παράδοξης θεωρίας της αλλαγής, ήταν μια ιδιαίτερη προσωπικότητα και ένας πολύ ταλαντούχος άνθρωπος. Υπήρξε επιτυχημένος χειρούργος και στην πορεία ψυχίατρος, καθηγητής ψυχιατρικής, αρθρογράφος, συγγραφέας, και ψυχοθεραπευτής Gestalt.
Στα νιάτα του θα μπορούσαμε να πούμε πως ήταν μια ενσάρκωση του “αμερικάνικου ονείρου”: έξυπνος, επιτυχημένος, όμορφος, αθλητικός, καταξιωμένος πέραν του κλάδου του και στον αθλητισμό ως Ολυμπιονίκης τενίστας. Σε μια τραγική τροπή της μοίρας, στα 25 του χρόνια, αρρώστησε από πολιομυελίτιδα. Σαν αποτέλεσμα της νόσου, έμεινε παραπληγικός. Όπως περιγράφει ο ίδιος, μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα από αθλητής έγινε άνθρωπος με αναπηρίες, και από γιατρός ασθενής (Beisser, 1990). Η τεράστια αυτή απώλεια αυτή θα μπορούσε να καταβάλλει τον καθένα.
Ο Beisser αποφάσισε να ζητήσει βοήθεια και απευθύνθηκε στον Fritz Perls, του οποίου υπήρξε θεραπευόμενος, και μετέπειτα μαθητής. Μέσα από την προσωπική του θεραπευτική διαδικασία, μπόρεσε να αποδεχτεί αυτό που του συνέβη και κατόρθωσε να βρει ένα τρόπο να αξιοποιήσει ό,τι δυνατότητες του είχαν απομείνει. Αποφάσισε να συνεχίσει την καριέρα του στην ψυχιατρική, καθώς αυτό δεν απαιτούσε ιδιαίτερη σωματική δραστηριότητα, και μάλιστα διέπρεψε στον τομέα. Κατάφερε να προσαρμοστεί στη νέα συνθήκη με επιτυχία, τιμώντας τις δυνατότητες και τους περιορισμούς του και χτίζοντας μια ζωή με ποιότητα.
Ο ρόλος της ψυχοθεραπείας στη ζωή του υπήρξε καταλυτικός, όπως και η ίδια η σχέση του με τον Perls. Ορμώμενος απ’ την προσωπική του περιπέτεια και τον τρόπο που κατάφερε να σταθεί νικητής μέσα σ’ όλο αυτό, περιέγραψε την Παράδοξη Θεωρία της Αλλαγής ως παρακαταθήκη για συνανθρώπους του που βιώνουν λιγότερο ή περισσότερο αντίξοες συνθήκες.
Ουσιαστικά αυτό που μας λέει η Παράδοξη Θεωρία της Αλλαγής είναι ότι όσο περισσότερο προσπαθούμε να γίνουμε κάτι διαφορετικό απ’ αυτό που είμαστε, τόσο παραμένουμε οι ίδιοι (Beisser, 1970). Αντιθέτως, όταν αποδεχόμαστε πλήρως, με επίγνωση και συμπόνια, αυτό που είμαστε εδώ και τώρα, τότε και μόνο τότε μπορούμε πραγματικά να αλλάξουμε.
Αυτό που γίνεται καθαρό μέσα απ’ την ιστορία και το έργο του Beisser είναι ότι στη ζωή συμβαίνει το εξής παράδοξο:
Όσο μεγαλύτερη είναι η ικανότητα κάποιου να αποδέχεται αυτό που συμβαίνει κάθε στιγμή, τόσο περισσότερη διαθέσιμη ενέργεια έχει για να προχωρήσει σε αλλαγές.
Το μόνο πράγμα στο οποίο είναι γόνιμο να επενδύσουμε την ενέργειά μας είναι στο να αποδεχτούμε αυτό που είναι. Η αλλαγή συμβαίνει μόνο όταν εγκαταλείπουμε την προσπάθεια να την πετύχουμε (Hendlin, 1978). Όπως λέει ένα παλιό Ταοϊστικό ρητό που αγαπούσαν πολύ οι ιδρυτές της Gestalt: “δεν χρειάζεται να σπρώχνεις το ποτάμι, ρέει από μόνο του”.
Επίγνωση - Αποδοχή - Συμπόνια
Η αλλαγή στη θεραπεία Gestalt είναι λοιπόν μια παράδοξη έννοια: προκειμένου να αλλάξω, πρέπει πρώτα να έρθω σε επαφή με το πώς είμαι, πώς σκέφτομαι, πώς αισθάνομαι και πώς επιλέγω να δρω στο παρόν. Χρειάζεται δηλαδή να αποκτήσω επίγνωση.
Η επίγνωση καλλιεργείται παράλληλα με την αποδοχή του εαυτού και την ανάπτυξη αυτο-συμπόνιας. Οι ποιότητες αυτές είναι πολύ σημαντικές και σχετίζονται με τη δυνατότητα του ατόμου να αυτουποστηρίζεται: να έχει δηλαδή γερές βάσεις (έδαφος ή ground). Με απλά λόγια, θα λέγαμε ότι η έννοια αυτή περιγράφει την ικανότητα να είμαστε φίλοι του εαυτού μας και να μας υποστηρίζουμε, όπως θα υποστηρίζαμε κάποιο πολύ αγαπημένο μας πρόσωπο.
Η αποδοχή δεν είναι μια παθητική στάση και δεν εμπεριέχει την σύγκριση με άλλους ή την αυτολύπηση. Το να με αποδέχομαι δε σημαίνει ότι δεν βλέπω τους περιορισμούς και τα ελαττώματά μου. Σημαίνει ότι δεν βλέπω μόνο αυτά.
Η έννοια της συμπόνιας συνδέεται στενά με αυτή της άνευ όρων αποδοχής, καθώς αναφέρεται στη συνειδητοποίηση της ανθρώπινης φύσης μας, της κοινής μοίρας που ενώνει όλους τους ανθρώπους, και την ανάπτυξη μιας μορφής ταπεινότητας. Μέσα από ένα τέτοιο πρίσμα, μπορώ να με βλέπω ως ίσο προς τους άλλους – ούτε πιο πάνω, ούτε πιο κάτω – μαλακώνοντας έτσι την τάση για σύγκριση, τη ντροπή ή την αυτοαπόρριψη. Έτσι αποδεσμεύεται η ενέργεια που κατασπαταλάται σε συγκρίσεις και ενδοψυχικές συγκρούσεις και γίνεται και πάλι διαθέσιμη για την ανάπτυξή μου.
Σύμφωνα με τον Beisser, με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται σταδιακά μια μορφή φυσικής και αβίαστης αλλαγής.
Αβίαστη αλλαγή Vs Εξαναγκαστική αλλαγή
Η εξαναγκαστική αλλαγή, η αλλαγή δηλαδή που γίνεται αυτοσκοπός και δεν περνά μέσα από την αποδοχή του εαυτού, εμπεριέχει ένα στοιχείο σύγκρισης και αυτο-απόρριψης. Με συγκρίνω με κάτι ή κάποιον άλλο και επιθυμώ να γίνω “καλύτερος”, “πιο αδύνατος”, “πιο έξυπνος”, “πιο όμορφος”, “πιο επιτυχημένος” κ.ο.κ. Διχάζω λοιπόν τον εαυτό μου σε δύο κομμάτια: το κομμάτι μου που δεν ανταποκρίνεται στην προσδοκία μου, και το κομμάτι μου που θέλει να δρομολογήσει ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα και να ελέγξει το άλλο.
Είναι εύκολο να παρατηρήσουμε πόσο διάχυτο στην κοινωνία μας – και σχεδόν κανονικοποιημένο- είναι όλο αυτό το κυνήγι της τελειότητας. Σχεδόν όσο αντίστοιχα εύκολο είναι να αναγνωρίσουμε τα προβλήματα και τον πόνο που αυτό προκαλεί.
Μια τέτοια στάση αυτοαπόρριψης σχετίζεται με αισθήματα ντροπής. Σύμφωνα με το Yontef (1993), η ντροπή εκδηλώνεται ως μια αίσθηση κατωτερότητας του ατόμου, μια αίσθηση ότι δεν μπορεί να αγαπηθεί και ότι δεν αξίζει το σεβασμό των άλλων. Στον πυρήνα της ντροπής βρίσκονται πεποιθήσεις όπως “κάτι πάει λάθος με εμένα”.
Έτσι, κάθε φορά που πασχίζουμε να γίνουμε κάποιος άλλος ή να ανταποκριθούμε στα standarts ενός ιδανικού εαυτού, ουσιαστικά εγκαταλείπουμε τον εαυτό μας, αποκοβόμαστε από τη δύναμή μας κι από όλο εκείνο το διαθέσιμο δυναμικό που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για την ουσιαστική μας ανάπτυξη και αυτοπραγμάτωση.
Συμπερασματικά
Η Παράδοξη Θεωρία της Αλλαγής θεωρείται ιδιαίτερα βοηθητική στη δουλειά με ανθρώπους που βιώνουν ντροπή, άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση, και άλλα δύσφορα συναισθήματα. Η θεωρία του Beisser προτρέπει το άτομο απλά να είναι αυτό που είναι, να κάνει χώρο για όσα αισθάνεται και σκέφτεται και να τα παρατηρεί. Η έλλειψη στόχευσης σ’ ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα (άρα και σε κάποιον ιδανικό εαυτό) και η ισότιμη συνάντηση θεραπευτή-θεραπευόμενου καλλιεργεί το έδαφος για μια πολύτιμη επανορθωτική εμπειρία και για τη διάλυση της ντροπής και της αυτοαπόρριψης.
Ο ίδιος ο Beisser ενσαρκώνοντας και βάζοντας σε λέξεις το παράδοξο μονοπάτι της αλλαγής έκανε ένα δώρο στο σύγχρονο άνθρωπο που διαρκώς καλείται να προσαρμόζεται στις μεταβαλλόμενες συνθήκες της ζωής. Ανέδειξε τη σημασία της ευελιξίας ως στόχου της θεραπείας και μας θύμισε ότι η υγεία σχετίζεται με την ικανότητα να είναι κανείς ολόκληρος – και όχι τέλειος.
Αυτό που μας διδάσκει η Παράδοξη Θεωρία της Αλλαγής είναι έναν τρόπο να συμπλέουμε αρμονικά με τη ροή του μεγάλου ποταμού που λέγεται ζωή, να “σερφάρουμε” στα κύματά της με επίγνωση, προσωπική ευθύνη και συμπόνια. Ακρογωνιαίος λίθος μιας τέτοιας στάσης είναι η βαθιά εμπιστοσύνη στη φύση, στον άνθρωπο και στις εγγενείς δυνατότητές του για προσωπική ανάπτυξη.
Η αποκατάσταση της συχνά πληγωμένης ή χαμένης αυτής εμπιστοσύνης προϋποθέτει μια επιστροφή απ’ τη λήθη. Κι αυτή η επιστροφή, όπως και κάθε α-λήθεια, αποκτά υπόσταση μόνο βιωματικά και μόνο μέσα από τη σχεση μας με τους άλλους και τον κόσμο.
Πηγές
Beisser, A. (1970). The paradoxical theory of change. In J. Fagan and I. L. Shepherd (Eds.), Gestalt Therapy Now (pp. 77–80). Palo Alto, CA: Science and Behavior Books.
Beisser, A. (1990). Flying without wings: Personal reflections on loss, disability and healing. New York: Bantam Books.
Γιαμαρέλου, Γ., Δίπλας, Γ., Κωνσταντινίδου, Α., Μπάλιου, Δ., Χατζηλάκου, Κ. (2011). Εισαγωγή στην ψυχοθεραπεία Gestalt. Αθήνα: Gestalt Foundation.
Hendlin, S. L. (1978). T’ai Chi Chuan and Gestalt therapy. Journal of Contemporary Psychotherapy, 10 25-31.
Yontef, G. (1993). Awareness, dialogue and process: Essays on gestalt therapy. New York: Gestalt Journal Press.
Συγγραφέας: Κωνσταντίνα Μπασκουρέλου
Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια Gestalt
ΜΑ. Κλινικής – Συμβουλευτικής Ψυχολογίας
* Τα άρθρα της ιστοσελίδας υπόκεινται σε πνευματικά δικαιώματα και απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή ή αντιγραφή τους χωρίς τη γραπτή άδεια της δημιουργού. Σε περίπτωση που γίνει αντιληπτό από τους διαχειριστές του therapyspot.gr ότι κάποιος χρήστης προχωρεί σε εξαγωγή και χρήση του συνόλου ή μέρους του περιεχομένου της ιστοσελίδας, ο ιδιοκτήτης και οι διαχειριστές της ιστοσελίδας επιφυλάσσονται για την άσκηση οποιουδήποτε νομίμου δικαιώματός τους.*
Πληροφορίες σχετικά με τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας & την προστασία τους.
- Ετικέτες: ΓΚΕΣΤΑΛΤ, ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ, ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ