Ψυχοθεραπεία Gestalt (Γκεστάλτ)
Η Υγεία είναι η κατάλληλη εξισορρόπηση όλων όσων είμαστε
Τι είναι η ψυχοθεραπεία Gestalt
Η Ψυχοθεραπεία Gestalt (Γκεστάλτ) είναι μια υπαρξιακή, φαινομενολογική και βιωματική προσέγγιση που εντάσσεται στο λεγόμενο κίνημα της Τρίτης Δύναμης στην Ψυχολογία, την Ανθρωπιστική Ψυχολογία. Το κίνημα αυτό αναπτύχθηκε στα μέσα του 20ου αιώνα, σαν αντιστάθμιση στις άλλες δύο δυνάμεις που κυριαρχούσαν στο χώρο της ψυχοθεραπείας εκείνη την εποχή: την ψυχανάλυση και το συμπεριφορισμό (Μαλικιώση-Λοίζου, 2012). Οι βασικές θέσεις της Ανθρωπιστικής Ψυχολογίας είναι η πίστη στον άνθρωπο και την τάση του για αυτοπραγμάτωση, η ανάγκη να δημιουργούμε νόημα στη ζωή μας, η ελεύθερη βούληση, η προσωπική ευθύνη, και η βαθιά πεποίθηση ότι με το κατάλληλο υποστηρικτικό περιβάλλον μπορούμε να αναπτύξουμε πλήρως το δυναμικό μας.
Επιρροές και βασικές έννοιες της θεραπείας Gestalt
Η θεραπεία Gestalt θεμελιώθηκε από τους Fritz και Laura Perls στην δεκαετία του 1940 και στην πορεία της εξέλιξής της επηρεάστηκε από κοινωνικά κινήματα (κυρίως στις ΗΠΑ, όπου και σχηματίστηκε ο αρχικός της πυρήνας), απ’ τις τάσεις της τέχνης και από τις επιστημονικές εξελίξεις της εποχής. Αποτέλεσε μια δημιουργική σύνθεση φιλοσοφικών και επιστημονικών ρευμάτων, όπως ο Υπαρξισμός, η Ψυχανάλυση, η Φαινομενολογία, η Θεωρία Πεδίου, η Σωματοψυχοθεραπεία, το Ψυχόδραμα, ο Ολισμός, ο Ζεν Βουδισμός και ο Ταοϊσμός. Μερικές από τις θεμελιώδεις έννοιες που πραγματεύεται είναι η επίγνωση, η εστίαση στο “Εδώ και Τώρα”, η έμφαση στο άμεσο βίωμα, η προσωπική ευθύνη (response-ability), η επαφή, και η δέσμευση στο διάλογο.
Τι σημαίνει gestalt
Η λέξη Gestalt είναι γερμανική και δεν έχει ακριβή μετάφραση στα ελληνικά. Σημαίνει ταυτόχρονα μορφή, φιγούρα, παρουσιαστικό, αλλά και σχήμα, σύνολο, όλον. Προέρχεται από το γερμανικό ρήμα gestalten που μεταφράζεται ως διαμορφώνω, σχηματίζω, οργανώνω. Η ψυχολογία Gestalt διερευνά ακριβώς αυτό: τον τρόπο που οργανώνουμε την αντίληψή μας για τον εαυτό και τον κόσμο μας και το πώς νοηματοδοτούμε αυτή μας την υποκειμενική εμπειρία. Η ίδια η θεραπεία Gestalt αποτέλεσε -και αποτελεί- ένα ζωντανό οργανισμό, μια νέα μορφή, μια καινούρια διαδικασία αντίληψης αποτέλεσμα της δημιουργικής ζύμωσης και αλληλεπίδρασης με τον κόσμο και το πνεύμα της εποχής (Zeitgeist). Το πολυσυλλεκτικό υπόβαθρο και η φιλοσοφική της θέαση για τη ζωή και την εξέλιξη, της δίνει την ορμή να είναι ανοιχτή και να εξακολουθεί να εξελίσσεται.
Ο άνθρωπος σαν όλον και σαν μια "ύπαρξη σε σχέση"
Κεντρική ιδέα της ψυχοθεραπείας Gestalt είναι η αντιμετώπιση του ανθρώπου σαν όλον, σαν μια πολύπλευρη δηλαδή ολότητα (νους, ψυχή, σώμα) που βρίσκεται σε συνεχή και άμεση αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Η φύση του ανθρώπου είναι σχεσιακή, καθώς η λειτουργία και η συμπεριφορά μας βρίσκεται πάντα σε αλληλεξάρτηση με το περιβάλλον. Η ίδια η ύπαρξή μας είναι ουσιαστικά μία “ύπαρξη σε σχέση” (Mearns & Cooper, 2005). Μπορούμε να γνωρίσουμε πραγματικά τον εαυτό μας μόνο έτσι όπως υπάρχουμε σε σχέση με τους άλλους και το περιβάλλον μας, όπως προσαρμοζόμαστε και παρεμβαίνουμε σε αυτό την κάθε δεδομένη στιγμή (Nevis, 2007).
Η θεραπεία Gestalt συνεπώς ασχολείται με την οικολογική ολότητα, την ενότητα του εαυτού μας με το περιβάλλον, και αντιλαμβάνεται την ενότητα του νου, του πνεύματος και του σώματος (την ολότητα του ατόμου) ως καθοριστική ιδιότητα της υγιούς ζωής.
Επίγνωση και αυτορρύθμιση
Βασικός στόχος της θεραπείας Gestalt είναι η ολοκλήρωση του ανθρώπου, η οποία θεωρείται ότι επιτυγχάνεται μέσω της επίγνωσης. Μέσα από τη θεραπευτική σχέση, ο θεραπευόμενος έρχεται σε επαφή με τις αισθήσεις, τα συναισθήματα, τις σκέψεις, τις μνήμες, και τις αντιλήψεις που συνθέτουν την εμπειρία του στο “Εδώ και Τώρα”. Η επίγνωση αυτή -του τι βιώνουμε και τι πράττουμε στο παρόν- αποτελεί τον καταλύτη για την αλλαγή, καθώς απελευθερώνει την ικανότητά μας για αυτορρύθμιση: τη φυσική δηλαδή κλίση του οργανισμού μας για ισορροπία και υγεία.
Η ζωή μας - μια πρόσκληση και μια ευκαιρία για μάθηση
Μέσα απ’ τη θεραπευτική διαδικασία, ο θεραπευόμενος υποστηρίζεται έτσι ώστε να ανακαλύψει τις προσωπικές του λύσεις στα θέματα που αντιμετωπίζει, να συμφιλιωθεί με τις διαφορετικές πλευρές του εαυτού του, και να οδηγηθεί σε μια πιο δημιουργική και επιτυχημένη προσαρμογή στην πραγματικότητα. Όπως συνοπτικά αναφέρει ο γνωστός συγγραφέας και ψυχοθεραπευτής Χόρχε Μπουκάι, η Gestalt είναι μια θεραπεία που υποστηρίζει το άτομο προκειμένου να καταλάβει τι του συμβαίνει την κάθε στιγμή. Ταυτόχρονα δίνει μεγάλη σημασία στη δράση, στο “πείραμα“, αντιμετωπίζοντας τη ζωή σαν ένα μεγάλο πεδίο μάθησης, όπου κανείς δεν έχει έρθει με έτοιμες λύσεις, άλλα όπου όλοι είμαστε εδώ για να να διδαχθούμε απ’ τις εμπειρίες μας, να εξελιχθούμε, και πάνω απ’ όλα να τη βιώσουμε. Δίνει λοιπόν περισσότερη σημασία στην πράξη παρά στο σχεδιασμό, στο βίωμα παρά στην ανάλυση και την ερμηνεία, στο “τι” και το “πώς” παρά στο “γιατί”, στο είναι παρά στο έχειν. Κατ’ αυτό τον τρόπο βοηθά τον θεραπευόμενο να αξιοποιήσει όλο το δυναμικό του, να αναπτυχθεί, και να κάνει τις κατάλληλες επιλογές έτσι ώστε να ζει μια ζωή με ικανοποίηση και νόημα.
Σχέση "Εγώ-Εσύ"
Κατά την θεραπευτική διαδικασία, ο ψυχοθεραπευτής Gestalt δεν φέρει κάποια ουδέτερη ή αποστασιοποιημένη θέση, ούτε “οχυρώνεται” πίσω από κάποιο ρόλο αυθεντίας. Ο θεραπευτής είναι παρών στη θεραπευτική διαδικασία, με την έννοια ότι συμμετέχει σ’ αυτήν αυθεντικά, χρησιμοποιώντας συχνά τον εαυτό του ως “εργαλείο της δουλειάς του”. Η σχέση θεραπευτή – θεραπευόμενου είναι μια σχέση «Εγώ – Εσύ», μία σχέση αυθεντική, πρόσωπο με πρόσωπο, όπου συνδέομαι με τον άλλο με την ολότητά μου προς την ολότητά του. Η θεραπεία δεν είναι κάτι που “συμβαίνει” παθητικά, ούτε κάτι που ο “ένας κάνει στον άλλο”, αλλά συν-δημιουργείται από την επαφή, τη δέσμευση στο διάλογο, και την ενεργό συμμετοχή και των δύο πλευρών.
Επαφή και Ενσωμάτωση
Η έννοια της επαφής είναι κεντρικής σημασίας στη θεραπεία Gestalt, καθώς διαμέσου αυτής επιβιώνουμε, αλλάζουμε και αναπτυσσόμαστε. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι ότι ο οργανισμός που δεν έρχεται σε επαφή με την ανάγκη του (πχ. πείνα) ή το περιβάλλον (πχ. δεν τρέφεται) σταδιακά οδηγείται στον θάνατο.
Κεντρικής σημασίας είναι επίσης η ενσωμάτωση (integration) των πολώσεων και η επίλυση των εσωτερικών μας συγκρούσεων. Σύμφωνα με τις αρχές της διαφορικής σκέψης του Friedlander, τα πάντα πολώνονται στα αντίθετά τους, δηλαδή σε δύο ή περισσότερες αντίθετες δυνάμεις (πχ. καλός-κακός, αφέντης-δούλος, αναίσθητος-υπερευαίσθητος, γλυκός-σκληρός κλπ.). Αν κάποιος παγιδευτεί σε μια απ’ αυτές, τότε αποκτά μια μονοδιάστατη θέαση των πραγμάτων και η ζωή του χάνει την ισορροπία της. Με την ενσωμάτωση μπορεί να αποκατασταθεί η επαφή ανάμεσα στις αντίθετες πλευρές, να αναγνωριστεί η χρησιμότητα και των δύο μερών και να επανέλθει η χαμένη ζωτικότητα. Στη θεραπεία Gestalt δουλεύουμε λοιπόν με σκοπό αναγνωρίσουμε τις πολώσεις μας , να έρθουμε σε επαφή με τις αποξενωμένες πλευρές μας, και να αποκαταστήσουμε την ψυχολογική ισορροπία.
Σε ποιους απευθύνεται η θεραπεία Gestalt
Η ψυχοθεραπεία Gestalt θεωρείται ιδιαίτερα αποτελεσματική με ανθρώπους που βιώνουν άγχος, φοβίες, κατάθλιψη, κρίσεις πανικού, μειωμένη αίσθηση απόλαυσης της ζωής τους, δυσκολίες στις διαπροσωπικές τους σχέσεις.
Κρίνεται κατάλληλη για όσους θέλουν να δουλέψουν με τον εαυτό τους και να αντιμετωπίσουν τις νευρώσεις, τις προκαταλήψεις, τις εμμονές τους, τα δημιουργικά μπλοκαρίσματα, καθώς και με ανθρώπους που θέλουν να εξελίξουν τον τρόπο της επαφής τους και να τον κάνουν πιο δημιουργικό και πιο λειτουργικό.
Η θεραπεία Gestalt μπορεί να υποστηρίξει αποτελεσματικά τον θεραπευόμενο έτσι ώστε να ζει μια αυθεντική, γεμάτη νόημα ζωή: το νόημα που επιλέγει να της δίνει ο ίδιος κάθε στιγμή.
Βιβλιογραφία
- Bucay, J. (2012). Από την Άγνοια στη Σοφία. Αθήνα: Opera.
- Gestalt Foundation Κέντρο Ψυχοθεραπείας και Εκπαίδευσης (2011), Εισαγωγή στην Ψυχοθεραπεία Gestalt. Αθήνα.
- Μαλικιώση-Λοΐζου, Μ. (1999). Συμβουλευτική Ψυχολογία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
- Mearns, D. & Cooper, M. (2005). Working at Relational Depth in Counselling and Psychotherapy. London: Sage Publications.
- Nevis, E. (2007). Θεραπεία Gestalt: Θεωρία και Εφαρμογές. Αθήνα: Διόπτρα.
- O’Leary, E. (1995). Η Θεραπεία Gestalt. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
- Perls, F. (1969). Gestalt Therapy Verbatim. New York: Real People Press.
Συγγραφέας: Κωνσταντίνα Μπασκουρέλου
Κλινική – Συμβουλευτική Ψυχολόγος
Πιστοποιημένη Ψυχοθεραπεύτρια Gestalt
Μέλος Συλλόγου Ελλήνων Ψυχολόγων (Σ.Ε.Ψ.)
MA. Κλινικής – Συμβουλευτικής Ψυχολογίας
BSc. Ψυχολογίας